Коммерциялық емес ұйымды тарату процесі

1. Заңды тұлғаны тарату түрлері

Əр түрлі жағдайларға байланысты кез келген заңды тұлға, оның ішінде коммерциялық емес ұйым өзінің жұмыс істеуінің кез келген уақыты өткеннен кейін таратылуы мүмкін.

Коммерциялық емес ұйым тарату рəсімін дербес немесе мамандандырылған заңды компанияларды тарта отырып жүргізе алады, бұл 50 000 теңге жəне одан да көп мөлшерде қосымша шығындарды талап етеді. Мұндай шешімді əрбір КЕҰ дербес қабылдайды.

"Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 26-бабының негізінде» коммерциялық емес ұйым Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде, осы Заңда жəне басқа да заң актiлерiнде көзделген негiзде жəне тəртiппен ерiктi түрде (оның мүлкiн иеленушiнiң немесе меншiк иесi уəкiлеттiк берген органның шешiмi бойынша, сондай-ақ бұған құрылтай құжаттарында уəкiлеттiк берiлген заңды тұлға органының шешiмi бойынша) жəне мəжбүрлеп (сот шешiмi бойынша) таратылуы мүмкiн. осы Заңда жəне басқа да заң актілерінде көзделген негізде жəне тəртіппен мəжбүрлеп (сот шешімі бойынша) беруі мүмкін.

Жоғарыда аталған бапқа сəйкес ерікті тарату кезінде – Коммерциялық емес ұйым, бiрiктiру нысанындағы қайта ұйымдастыру жағдайларын қоспағанда, жаңадан пайда болған ұйымның (ұйымдардың) мемлекеттiк тiркеуден өткен кезiнен бастап қайта ұйымдастырылған болып есептеледi.

Коммерциялық емес ұйым оған екінші бір ұйымның қосылуы нысанында қайта ұйымдастырылған кезде қосылған ұйым қызметiнің тоқтатылғаны туралы мəліметтер Бизнес-сəйкестендіру

нөмірлерінің ұлттық тізіліміне енгiзiлген кезден бастап олардың біріншісі қайта ұйымдастырылды деп есептеледi.

Қайта ұйымдастыру нəтижесiнде жаңадан пайда болған ұйымды (ұйымдарды) мемлекеттiк тiркеу жəне қайта ұйымдастырылған ұйым (ұйымдар) қызметiнің тоқтатылғаны туралы мəліметтерді Бизнес-сəйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне енгiзу Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы заңнамасында белгiленген тəртiппен жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 49-бабының 2- тармағына сəйкес мəжбүрлеп тарату кезінде тарату Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен жүзеге асырылады. Соттың шешiмi бойынша заңды тұлға:

1) банкрот болған;

2) заңды тұлғаны құру кезiнде заңдардың түзетуге келмейтiн сипатта бұзылуына жол берiлуiне байланысты оны тiркеу жарамсыз деп танылған;

3) орналасқан жері бойынша немесе нақты мекенжайы бойынша заңды тұлға, сондай-ақ заңды тұлға бір жыл ішінде оларсыз жұмыс істей алмайтын құрылтайшылар (қатысушылар) жəне лауазымды адамдар болмаған;

4) қызметін заңнаманы өрескел бұза отырып жүзеге асырған: заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін

қызметті үнемі жүзеге асырған;
қызметін тиісті лицензиясыз не заңнамалық актілерде тыйым

салынған қызметті жүзеге асырған;
5) басқа да заңнамалық актілерде көзделген жағдайларда

таратылуы мүмкін.
Осы баптың екiншi тармағындағы аталған негiздер бойынша

заңды тұлғаны тарату туралы талапты заң актiлерiнде осындай талап қоюға құқық берiлген мемлекеттiк орган, ал банкрот болған жағдайда - несие берушiлер де сотқа беруi мүмкiн.

Заңды тұлғаны тарату туралы сот шешiмiмен заңды тұлғаны таратуды жүзеге асыру жөнiндегi мiндеттер оның мүлкiнің меншiк иесіне, меншік иесі уəкілеттік берген органға, заңды тұлғаны таратуға оның құрылтай құжаттарында уəкiлеттiк берiлген органға, заңды тұлғаны мəжбүрлеп тарату рəсіміне бастамашылық жасаған

органға (тұлғаға) не өзге органға (тұлғаға), егер осы органның (тұлғаның) заңды тұлғаны тарату жөнiндегi функцияларды жүзеге асыруы Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, жүктелуi мүмкiн.

1 Қадам. Коммерциялық емес ұйымды тарату туралы шешім қабылдау. Мұндай шешім коммерциялық емес ұйым қатысушыларының (құрылтайшыларының) жалпы жиналысының хаттамасы түрінде ресімделеді. Осы Хаттамаға тарату комиссиясын сайлау туралы тармақты енгізген жөн.

2 Қадам. Қабылданған шешім туралы Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің аумақтық органы хабардар етіледі. КЕҰ — ны жоюдың ерекшелігі-салық органына емес, тікелей ҚР Əділет министрлігінің аумақтық органына (департаментіне) немесе ҚР Əділет министрлігінің өзіне осы органдардың қайсысы тіркеуші болып табылатындығына байланысты құжаттарды тапсыру қажеттілігі.

3. Қадам КЕҰ-ны жою туралы хабарлама. ҚР "коммерциялық емес ұйымдар туралы" Заңының 27-бабына сəйкес айқындалатын коммерциялық емес ұйымды тарату тəртібі, оның ұстау қажет төлеушілерге заңды тұлғаны тарату туралы, сондай-ақ тəртібі мен мерзімі туралы оның несие берушілерінің талаптарын мəлімдеу орталық əділет органының ресми баспасөз басылымдарында жарияланады.. Талаптарды мəлімдеу мерзімі коммерциялық емес ұйым таратылуы туралы жарияланған кезден бастап 2-айдан кем болуы мүмкін емес.

Тарату комиссиясы кредиторларды анықтауға жəне берешекті алуға, филиалдар мен өкілдіктерді есептен шығаруға шаралар қабылдайды, сондай-ақ кредиторлар коммерциялық емес ұйымды тарату туралы жазбаша хабардар етеді.

4 Қадам. Мерзімі өткеннен кейін кредиторлардың шағымдарын беру үшін тарату комиссиясы мүлік құрамы туралы мəліметтер таратылатын коммерциялық емес ұйымның кредит берушілер мəлімдеген талаптардың тізбесін, сондай-ақ оларды қарау нəтижелерін құрайтын аралық тарату балансын жасайды.

Аралық тарату балансы коммерциялық емес ұйымның мүлкін меншіктенуші немесе орган тарату туралы шешім қабылдаған коммерциялық емес ұйыммен бекітіледі.

Егер таратылған коммерциялық емес ұйымның (мемлекеттік мекемелерден басқа) ақша жеткіліксіз болған кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру үшін тарату комиссиясы коммерциялық емес ұйымның мүлкін сот шешімдерін орындау үшін белгіленген тəртіппен жария сауда-саттықтан сатуды жүзеге асырады.

Кредиторларға ақша төлеу, таратылатын коммерциялық емес ұйымның тарату комиссиясымен белгіленген кезектілік тəртібімен Азаматтық кодексінің 51-бабында сəйкес аралық тарату балансына бекітілген күннен бастап жүргізіледі.

5 Қадам. Кредиторлармен есеп айырысу аяқталғаннан кейін тарату комиссиясы коммерциялық емес ұйымның мүлкін меншіктенуші немесе орган тарату туралы шешім қабылдаған коммерциялық емес ұйыммен бекітілетін тарату балансын жасайды,

Жеткіліксіз болған кезде таратылатын мекеменің ақшасы кредит берушілердің талаптарын қанағаттандыру үшін осы мекеме мүлкінің меншік иесі есебінен талаптардың қалған бөлігін қанағаттандыру туралы талап арызбен сотқа жүгінуге құқылы.

"Коммерциялық емес ұйымдар туралы" ҚР Заңының 28-бабының 1-тармағына сəйкес коммерциялық емес ұйымды тарату кезінде кредиторлардың талаптарын қанағаттандырғаннан кейін қалған мүлік, егер заң актілерінде өзгеше тəртіп көзделмесе, құрылтай құжаттарында көрсетілген мақсаттарға жіберіледі.Коммерциялық емес ұйым салық жəне басқа да жеңілдіктерді пайдаланған жəне мүшелердің жəне (немесе) құрылтайшылардың жарналарына, өз қызметінен түскен табыстарға, жұртшылықтың қайырмалдықтарына ие болған, мемлекеттен немесе мемлекеттік емес ұйымдардан гранттар алған жағдайда кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін тарату кезінде қалған мүлік ұйымның мүшелері, құрылтайшылары, лауазымды адамдары немесе жалдамалы қызметкерлері арасында қайта бөлуге болмайды, ал ұйымның жарғысына сəйкес оның жарғылық мақсаттарына пайдаланылуы тиіс. Егер ұйымның жарғысында мұндай тəртіп көзделмесе, тарату туралы шешім қабылдаған органның шешімі бойынша қалған мүлік таратылатын ұйым сияқты мақсаттарды

немесе жақын мақсаттарды көздейтін коммерциялық емес ұйымға берілуі мүмкін.

6 Қадам Тарату есептілігі. Енді ҚР Салық кодексінің 59-бабында баяндалған тарату есептілігін тапсыру тəртібі мен мерзімдеріне қатысты.

Мысалы, аталған баптың , 2-тармағында көзделген тарату туралы шешім қабылданған жағдайда, заңды тұлға орналасқан жеріндегі салық органына бір мезгілде:

1) қызметті тоқтату туралы салықтық өтінішті;
2) таратудың салықтық есептілігін;
3) аралық тарату балансын;
4) осы Кодекстің 169-бабында айқындалған тəртіппен

бақылау-касса машинасын есептен шығару туралы салықтық өтінішті ұсынады.

Таратылатын заңды тұлға осы тармақтың бірінші бөлігінің 4) тармақшасында көрсетілген құжатты бақылау-касса машинасы салық органында есепке қойылған жағдайда ұсынады.

Тарату есептілігі Салық кодексінің осы бабының 3 жəне 4- тармақтарында айқындалған тəртіппен жасалады:-

Таратудың салықтық есептілігі таратылатын заңды тұлға төлеуші жəне (немесе) салық агенті болып табылатын салықтардың, бюджетке төленетін төлемдердің түрлері жəне əлеуметтік төлемдер бойынша қызметті тоқтату туралы салықтық өтініш ұсынылған салықтық кезеңнің басынан бастап осындай өтініш ұсынылған күнге дейінгі кезең үшін жасалады.

Егер кезекті салықтық есептілікті ұсыну мерзімі таратудың салықтық есептілігі ұсынылғаннан кейін басталатын болса, осындай кезекті салықтық есептілікті ұсыну таратудың салықтық есептілігі ұсынылған күннен кешіктірілмей жүргізіледі.

- Таратылатын заңды тұлға таратудың салықтық есептілігінде көрсетілген салықтарды, бюджетке төленетін төлемдерді жəне əлеуметтік төлемдерді салық органына таратудың салықтық есептілігі ұсынылған күннен бастап күнтізбелік он күннен кешіктірмей төлейді.

Егер таратудың салықтық есептілігінің алдында ұсынылған салықтық есептілікте көрсетілген салықтарды, бюджетке төленетін төлемдерді жəне əлеуметтік төлемдерді төлеу мерзімі осы

тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзім өткеннен кейін басталатын болса, онда төлеу (аудару) салық органына таратудың салықтық есептілігі ұсынылған күннен бастап күнтізбелік он күннен кешіктірілмей жүргізіледі.

Осы баптың 5-тармағының негізінде салық органы таратылатын заңды тұлғаның қызметін тоқтату туралы салықтық өтінішті алған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде осы Кодекстің 48-бабында белгіленген талап қоюдың ескіру мерзімі шегінде заңды тұлғаға қатысты салықтық тексеру жүргізілмеген кезең үшін:

1) уəкілетті мемлекеттік органдарға – қызметі тоқтатылатын заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуге жататын мүлікпен жасаған мəмілелері туралы, сондай-ақ салық органының сұрау салуы алынған күнгі жағдай бойынша оның мүлкі туралы мəліметтерді ұсыну туралы;

2) екінші деңгейдегі банктерге жəне (немесе) банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға – қызметі тоқтатылатын заңды тұлғаның салық органының сұрау салуы алынған күні банктік шоттарындағы ақшаның қалдықтары мен қозғалысы туралы мəліметтерді ұсыну туралы сұрау салуды жібереді.

Салық органының сұрау салулары бойынша осы тармақта көрсетілген мəліметтер, егер осы Кодекстің 24-бабы бірінші бөлігінің 13) тармақшасында өзгеше белгіленбесе, алынған күнінен бастап жиырма жұмыс күнінен кешіктірілмей ұсынылуға тиіс.

Осы баптың 6-тармағына сəйкес салық органы осы баптың 5- тармағында көзделген барлық мəліметті алған күннен бастап он жұмыс күні ішінде камералдық бақылауды жүзеге асырады жəне осы Кодексте айқындалған тəртіппен қорытынды жасайды.

Осы баптың 11-тармағына сəйкес заңды тұлға камералдық бақылау нəтижелері бойынша қорытындыны алған күннен кейінгі күннен бастап тарату балансы бекітілген күнге дейінгі кезең ішінде жеке тұлғалар мен бейрезиденттердің төлем көзінен салық салуға жататын, дивидендтер түріндегі кірістері пайда болған жағдайда, таратылатын заңды тұлға өзінің орналасқан жеріндегі салық органына осындай салықтық міндеттеме бойынша таратудың

салықтық есептілігіне қосымша салықтық есептілікті ұсынуға жəне оны толық көлемде орындауға міндетті.

Салық кодексінің 59-бабының 12-тармағында көзделген таратылатын заңды тұлға орналасқан жеріндегі салық органына тарату балансын ұсынады.

Таратылатын заңды тұлға тарату балансын салықтық берешек, əлеуметтік төлемдер бойынша берешек болмаған жағдайда, камералдық бақылау нəтижелері бойынша қорытындыны алған жəне осы баптың 11-тармағында белгіленген ережелерді орындаған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде ұсынады.

Осы баптың 12-тармағында көрсетiлген тарату балансы ұсынылғаннан салық органы заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеудi, қайта тiркеудi, заңды тұлғалар қызметінің тоқтатылуын мемлекеттік тіркеуді, құрылымдық бөлiмшелердi есептiк тiркеудi, қайта тiркеудi, есептiк тiркеуден шығаруды жүзеге асыратын тіркеуші органға осы Кодекстiң 100-бабында белгiленген тəртiппен жəне мерзiмдерде, таратылатын заңды тұлға бойынша есебі салық органдарында жүргізілетін берешектің жоқ (бар) екендiгi туралы мəлiметтерді жiбередi.

7 Қадам. Коммерциялық емес ұйымды таратуды мемлекеттік тіркеу. "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 17 сəуірдегі N 2198 Заңының 16-бабына сəйкес тарату негiзi бойынша заңды тұлға қызметiнің тоқтатылуын мемлекеттік тіркеу үшін:

1) Қазақстан Республикасының Əдiлет министрлiгi белгiлеген нысан бойынша заңды тұлғаның таратылуын мемлекеттік тiркеу туралы өтiнiш;

2) заңды тұлға мүлкiнің меншiк иесiнiң немесе меншiк иесi уəкiлеттiк берген органның не бұған құрылтай құжаттарымен уəкiлеттiк берiлген заңды тұлға органының заңды тұлға мөрiмен бекемделген шешiмi ұсынылады. Егер заңды тұлға жеке кəсіпкерлік субъектісі болып табылған жағдайда, құжаттарды мөрмен бекемдеу талап етілмейді;

3) заңды тұлғаның таратылуы, кредиторлардың талаптарды мəлiмдеу тəртiбi мен мерзiмдерi туралы ақпараттың Қазақстан

Республикасының бүкіл аумағында таратылатын мерзімді баспасөз басылымдарында жарияланғанын растайтын құжат;

4) заңды тұлғаның мөрiн (ол болған кезде) жою туралы құжат;

5) коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға қызметінің тоқтатылуын мемлекеттік тіркегені үшін тіркеу алымының бюджетке төленгенін растайтын құжат;

6) шағын жəне орта кəсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларды қоспағанда, коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға қызметінің тоқтатылуын мемлекеттік тіркегені үшін "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясына ақы төленгенін растайтын құжат ұсынылады.

Заңды тұлғаның таратылуын мемлекеттік тiркеу туралы өтiнiш тiркеушi органға заңды тұлғаның таратылғаны туралы ақпарат жарияланған күннен бастап кемінде екі ай өткен соң ұсынылады.

Заңды тұлға өз қызметiн тоқтатты деп бұл жөнінде мəліметтер Бизнес-сəйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмiне енгiзiлгеннен кейiн есептеледi.

"Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 29-бабының негізінде» коммерциялық емес ұйымның таратылуы аяқталды, ал коммерциялық емес ұйым өз қызметін тоқтатты деп бұл жөнінде мəліметтер Бизнес-сəйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне енгiзiлгеннен кейiн есептеледi.